Temel Armoni Bilgisi Dersleri
öncelikle bilmemiz gereken kadanslar vardır
I - V - I______ C - G - C
I - IV - I______ C - F - C
I - IV - V - I____ C-F-G-C
GİBİ
bunların kuralları vardır.
akorları bağlarken ortak sesler tutulur.
ortak ses yoksa en yakın dereceye gider.
Ters hareket.
5li 8 li hatalarına dikkat
vs.
V7 ve V9 lu akorların çözülmesi
sonra çevrimler.
geçici ve işleyici akorlar ve bağlanışları
yan dereceler ve çevrimleri + bağlanışları.
VS... VS.... VS..... gibi
NOT:
Bazen insanlar
I-IV-V-I YERİNE
T-S-D-T ŞEKLİNDE ZORLAMA YAPABİLİYOR.
ama asıl önemli olan neyin nasıl yapılması gerektiğini bilmek.
kısaca bazı konu başlıklarından bahsettim
şimdi bu akorlar birbirine nasıl bağlanır :
Öncelikle konu iki ana başlık haline incelenecek ortak sesli akorların bağlanışı ortak sesi olmayan akorların bağlanışı.Pek kıymetli dostlarım bir dizide dizinin her basamağı üzerine üçlü akorlar kurup şöyle bir incelediğimizde şunu görürüz: köksesleri birbirinden 4 lü ya da 5 li uzaklaıklarda bulunan akorlar arasında birer ; 3 lü ya da 6 lı uzaklıklarda bulunan akorlar arasında ikişer ortak ses bulunduğunu görürürüz ancak köksesleri dizide yan yana olan akorlar arasında -doğal olarak- hiçbir ortak ses olmadığını görürüz. Şöylece somutlaştıralım :
Dizimiz Re majör dizisi olsun hemen dizi basamaklarına akorlarımızı (Dikkar akor burada akor derken üçül akor akstedilmektedir) D ( re-fa#-la) Em (mi-sol-si) F#m(fa#-la-do#) G(sol-si-re) A(la-do#-mi) Bm(si-re-fa#) C-5 (do#-mi-sol)Şimdi bu akorların ortak seslerine bakalım. 4 ve 5 li uzaklklardaki akorlarda yani F# akoru ile A akorunda tonik yani birince derece akoru ile (re-fa#-la) birer ortak ses bu karşın 3 ve altılı uzaklaıklardaki yani Fa#m ve Bm akorları ile tonik akorunun ikişer ortak sesi olduğu görülür.
. derece akoru yani tonik akoru ile 5. derece yani dominant akorun bağlantısı ile başlayalım.Sonra yine açıklayacağım ama şunu hiçbir zaman unutmayalım ki iki akor birbirine bağlanırken akor seslerinin en doğal ve en yakın hareketlerini tercih etmeliyiz.Şu halde :
Tonumuz yine re majör olsun tonik re majör akorunu dominant la majör akoruna bağlamak için nasıl bir yol izlenir aha önce makamlara göre akorlar topiğinde yazdıklarımı okuyanlar hatırlayacaklardır(Okumayanlar buraya devam etmeden dizi konusunu okusunlar)
Tonik akoru oluşturan sesler durucu sesler olduğu için herhangi bir ses gitme hissi-eğilimi uyandırmazlar.O zaman biz de tersten düşünüp re sesine gelme eğilimi gösteren sesi bulmalıyız.
Ancak burda önemli bir nokta var .Her dizi içinde her sesin (fonksiyonu yani yürüme yönü ve durucu-yürüyücü özelliği) değişir.Örneğin re sesi, mi majör dizisinde dizini yedeni yani 7 sesi ve yürüyücülük hissini en fazla uyandıran ses iken re majör dizisinde temel sestir ve durucudur.
AKOR BAĞLANIRKEN BİR SESİN GİDEBİLECEĞİ EN UYGUN SES O SES ÇÖZÜLME EĞİLİMİ TAŞIYAN YÜRÜYÜCÜ KOMŞUSUDUR.Yani do majör dizisinde do sesini götürebileceği en uygun-yakın ses yine do sesinde çözülme eğilimi yaşıyan EN yakın komşusu olmalı ki bu da si sesidir.Re majör dizisinde re sesinin gidebileceği en uygun ses yine 7 ses olan do# sesidir gibi.
Re majör dizisinin dominant akorunda yani la majörde re sesine ne fazla gitme eğilimi taşıyan ses bu akorun 3 lüsü ve dizinin de yedinci sesi olan do# dir.O ZAMAN TONİK-DOMİNANT BAĞLANIŞINDA RE SESİNİN GİDEBİLECEĞİ EN UYGUN SES DO# DİR.
Tonik akorun kökü olan re sesi dominantın üçlüsü olan do# e gidince toniğin üçlüsü olan fa# de yine kendisine en yakın yürüyücü komşusuna yani mi sesine gider.Bu şekilde re ve fa# seslerinden gelinen do# ve mi sesleri yine re ve fa# seslerine dönme gereksinimi uyandıracaktır.Bu çözülme yapılanıca hem dominant sesler çözülmüş olacak hem de başta anlattığım tonik-dominant bağlantısının yanı sıra dominant- tonik bağlantısı da ortaya çıkmış oldu.
Akorları bilmek doğru bağlamak kadar önemli olan bir konuda nerde hangi akoru kullanmaktır. Armoni öğretilirken bu kısmen öğretilir fakat ben farklı açılardan yaklaşmak istiyorum. Önce Ön açıklamalar yapayım isterseniz belki konuya hakim olmayanlar varsa. Müziksel sesler arası oluşumlar aralıkları, aralıklar da çeşitli Uyumlu, uyumsuz ve kusursuz kaynaşan tınıları oluşturur. (Consonant Dissonant ve Perfect)
Akorlar aralıkların aynı anda tınlamasıyla oluşur. Yani iki aralık birleşir ve bir çeşit akoru oluşturur. Üç çeşit aralık tarzının birleşmesi o akorun karekterini belirler ve bu karakter bir oyuncu gibi rolünü oynar ve müziği temsil eder ifade gücünü kullanır!!! Çok Seslendirme aşamasında (Armoni de) nereye hangi ifadeyi yerleştireceğimizi bilirsek müziğimiz mükemmel olur. Büyük besteciler bunu çok iyi başarmışlardır. Bu açıklamalar ile olaya daha bilimsel bakmış oluruz.
O zaman uyumlu=Uym=C, Uyumsuz= Uymz=D, Kusursuz Kaynaşan=Ksrz=P diye kodlarsak bu aralıkların birleşimlerini kolay anlamayı sağlaya biliriz. İstediğimiz kısaltmayı kullanabiliriz bu bize hız ve zaman kazandırır zaten belli bir süre sonra işi iyice kavrayınca bir sorun olmaz.
Akorlar Aralıklardan oluşur. İki uyumlu aralık birleşirse Akorda uyumlu olur. Akorun içinde bir tane uyumsuz aralık varsa o akor uyumsuz olur. İki uyumsuz akor akoru daha uyumsuz yapar. Aynı zamanda Kusursuz tınlayan Perfect Aralıklarla Uyumlu aralıklarda birleşirse akor uyumlu olur. Güzel tınlar. Uyum ve Uyumsuzluk müzikte çok önemlidir. Bukavramlar bir çekim alanı, gerilim, stres, çözülüm ve rahatlama duygusu yaratır. Yani ifadedemizde stres yatıyorsa ve müzikte bunu anlatmak istiyorsak uyumsuz gerilim yaratan akorları kullanırız. Bence Her müzisyenin bütün akor çeşitlerini inceleyip tınısını duyup ne ifade ettiğini anlaması bilmesi gerekir Mesela sus4 akoru sert, aydın, parlak ve geciktirme özelliği olan bir his bırakır. Genelde V. derece yani Dominant akorlarından önceki zamanlarda kullanılabilir. Ancak Türk müziği armonisinde ise Türk akoru temel akorlar olarak düşünülür. Bunun gibi majör ve minör çeşitleri (6lı, 7li, 9lu, dim, Aug vs.) olan ve kullanılan akorların karekterini bilmek üst düzey müzik yapımına adımdır.Yukardaki örnekte major dizi örneği vermiştik.Küçük bir örnekle minör diziyi de açıklayalım:Arkadaşlar makamlara göre akorlar topiğine de daha önce yazdığım gibi minör tonlar üçe ayrılır.Ayrıntıya girmeden şöyle açıklayayım majörde yeden sesle eksen-temel ses arası yarım sestir ve yedme-çözülme-sonuca ulaşma etkisi çok güçlüdür.(Yani si do arası) ancak en eski minör dizi olan eolik minörde yeden eksen arası tam ses olduğu için yedme etkisi daha azdır.İşte bu etkiyi arttırmak için minör dizinin yedinci sesi yarım ses tizleştirilmiş ve böylece yeden eksen arasındaki ses yarım ses indirilrek yedme etkisi arttırılmıştır.Bu küçük açıklamızdan sonra örneğimizi armonik minör ile verelim. Minör dizide minör olan birinci derece(tonik) akoru ile yine minör olan 5. derece(dominant)akorunu bağlayalım.Bağlayalım da burda bir sıkıntımız daha var.Aslında minör olduğu için küçük "d" harfi ile gösterilmesi gereken dominant akor yukarda belirttiğim gibi yedme etkisini güçlendirmek amacıyla yapılan tizleştirme nedeniyle almış olduğu # işareti ile birlikte büyük "D" harfi (Ki büyük harf majör akorlar için kullanılır ör T,D,S) ile gösterilir.Hemen somutlaştıralım:
Re dizisinde re-fa-la seslerinden oluşan tonik minör (t) akorunu la-do#-mi seslerinden oluşan dominant minör (D#) akoruna bağlayalım.Yine majör dizide olduğu gibi durucu olan tonik sesler( re-fa) yürüyücü olan en yakın komşuları olan do#-mi ye gelir.TONİK AKORUN ÖZÜNDE VAROLAN GERGİNLİK-SIKINTI HİSSİ nedeniyle bir çözülme gereksinimi doğar ve yine aynı mantıktan hareketle gergin dominant (D#)akordan çözülme bitiş hissi veren tonik akoruna dönüş yapılır.Karara varılmış olur.
la minör örneğini verelim: la-do-mi tonik (t) akorundan- sol#-si-mi dominant(D#) akoruna geliş.Bir gerginlik çözülme gereksinimi ve yine la-do-mi tonik akoruna geliş -çözülme-karar verme.
Müzikte böyle bitişlere yani çözülmelere kadans denir.Dominantın tonik akora bağlanışına otantik kadans denir.
şekilde karmaşık anlatımı ben fazla beğenmiyorum çünkü 3 lü 5li ve 8li ifadelerini kullanınca her zaman öğrenciler araklıklarla karıştırıyor. 3lü konum, 5li konum, 8li konum veya 3lü durum, 5li durum, 8li durum şeklinde olabilir. En anlaşılır şekli ise akorları öğrettikten sonra onların Temel, 1. çevrim ve 2. çevrim ayrıca dört sesli akorlarda da 3. çevrim ifadelerini kullanırsak insanlar ne düşündüğümüzü daha kolay anlar. Birde bu üç sesli ve dört sesli akorlar rakamsal şifrelendirilmeside söz konusu bildiğiniz gibi.
Üç sesli Akorlarda ise üç durum vardır.
Temel 5 , 1. çev. 6 , 2. çev. 6
3 3 4
Dört sesli Akorlarda ise dört durum vardır. (En çok bilinen Dominant 7li örneğini vereyim)
Temel 7 , 1. çev. 6 , 2. çev. 4 , 3. çev. 2
5 3
Bu bilgiler en temel ve armoninin akor bilgisinin basit bilgileridir. Türkçe armoni kitapları da vardır. Mesela Nurhal Cangal, Nejdet Levent ve Türkçeye çevrilmiş Korsakof 'un kitaplarını kaynak olarak gösterebilirim isteyen oralardan daha ayrıntılı yararlanılabilir.
Aslında konuyu biliyorsun hakimsin aslında ancak anlatmak ve öğretmek, bilmekten daha zordur.
bunu boyle aciklamak pek dogru olmaz ama genele hatlariyla belirtmeye calisayim:
E hicaz: E, Fmaj7, G#dim7, A-(maj7), B-7b5, C+5, D-6, ...
B Saba: B-, D, Ebdim7, ...
F# ussak: F#-, A, B-, C#-7(omit5), Dmaj7, Esus4, Esus2, ...
tonlari gelisi guzel sectim... aslinda her makamda/tonda/modda istedigin akoru basabilirsin... genel hatlariyla yazmaya calistim, umarim isine yarar... tabi en iyi tinlayacak olan akor, senin yazdigin akordur...
"modal interchange"
Konu akor bağlanışları olsun :Armonik eserler akorların birbiri ardına sıralanmasından oluşsa da bu gelişigüzel yapılan bir işlem değildir.Bunu bazı kuralları ardır.Akorların ,armoninin(Ahenk,uyum)gerektirdiği gibi sıralanmasına, akorların bağlanması denir.Bu konunun iki başlığı vardır 1)ortak sesi olan akorlar 2)ortak sesi olmayan akorlar.
1.)ORTAK SESİ OLAN AKORLAR : Burada incelenecek olan tonik(dizinin birinci basamağı üzerine kurulan akor),dominant(dizinin beşinci basamağı üzerine kurulan akor) ve sudominant(dizinin 4.basamağı üzerine kurulan akor.C dizisini örnek alalım :
Tonik : C -- dominant : G -- sudominant -- F
İki akoru birbirine bağlarken akor seslerinin (o tanalite içindeki işlevlerine uygun) en doğal ve en yakın hareketlerini tercih etmek gerekir.Örneğin Do majör tonik akorun köksesinden dominant akorun(G)en yakın sesine en doğal hareketle gitmek için en uygun sesin hangisi olduğunu bulalım.Tonik akoru oluşturan sesler durucu eseler oldukları için,herhangi bir sese gitme eğilimi taşımazlar,dolayısıyla bu seslerin bir yürüyücü akorda götürülebileceği en uygun sesi bulmak için,konuya yüryücü akorun sesleri açısından bakıp o seslerin yürüme yönünü düşünmek gerekir.Çünkü akor bağlanışlarında durucu bir sesin götürülebileceği en uygun ses,o ses çözülme eğilimi olan yürüyücü komşusudur.
Do majör dominant akorunda(Sol majör)do sesine gitme yani çözülme gereksinmesini en çok hissettiren ses, bu akorun üçlüsü ve tonalitenin yedeni(7.basamağı)olan si sesi olduğuna göre TONİK -DOMİNANT BAĞLANIŞINDA do sesinin götürülebilceği en uygun ses yine si sesidir.
Tonik akorun kökü lan Do sesi,dominant akorun üçlüsü olan si sesine götürülünce,toniğin üçlüsünü oluşturan Mi sesi de geriye kalan yürüyücü komşusuna yani Re sesine gider.Bu yolla oluşan si ve re sesleri yeniden Do ve mi seslerine dönme gereksinimi uyandıracaktır.Kısaca Do majör -sol majör-Do majör bağlanışı gerçekleşmiş oldu.
Tonik akorun beşlisi(sol),dominant akorun köksesiyle ortaktır.Akor bağlanışlarında partilerin olabildiğince yakın hareket yapması yeğlendiğine göre,her iki akorda "ortak"olan sol sesinin başka bir yere götürülmeyip aynı partide bırakılması yani tutulması akor bağlanışı açısından doğru olur.DİZİ(gam) : seslerin yüksekliklerine göre sıralanmasıdır.)(do majör gamı doğal gam kabul edildiği için örneklerde bu gamı kullanacağım.)
PENTATONİK DİZİ: dizinin içindeki 5 ara sesin oluşturduğu dizidir.Do majör dizisinde pentatonik dizi :C#-D#--F#--G#--A#(ara sesler yanlarındaki ana seslerin diyezi ya da bemolü olarak adlandırılabilirler.Yani C# yerine Db diye başlayabilirdik)
DİYATONİK DİZİ : 7 ana sesin oluşturduğu dizidir.(yunanca :dia:boyunca ; tonos: tonlar yani yalın aralık demektir)C mojör dizinde diyatonik dizi .................C--D--E--F--G--A--B--C
KROMATİK DİZİ iyatonik ve pentatonik dizileri birleştirdiğimizde elde edilen dizidir.Bu dizi oktavın ses genliğini (8 sesi) 12'ye böler.
Cmajör için kromatik dizi :C--C#--D--D#--E--F--F#--G--G#--A--A#--B--C
burada dikkat edilecek olan kromatik dizideki tam ve yarım seslerdir.En basit anlatımıyla mi ve si seslerinin önünde diyez işareti yoktur.Çünkü bu seslerin kendileri yarım sestir.
İki dizi çeşidi vardır.Majör ve minör(Minör diziler 1.elolik minör 2.Armonik minör 3.Melodik minör olmak üzere üç çeşittir)
Her ses üzerinden dizi kurulabilir ancak dizinin kalıbına sadık kalınması gerekir.
Majör dizi kalıbı : 2 tam, bir yarım, üç tam ,bir yarımdır.(T:tam,Y:yarım)
Do majör gamı : C-D-E-F-G-A-B-C(do re arası T,re mi arası T,mi fa arası Y,fa sol arası T,sol la arası T,la si arası T si do arası T yani 2 T/1Y/3T/1Y oldu
Minör dizi kalıbı:
Elolik Minör : 1 tam,1 yarım,2 tam,1 yarım,2 tam.
Elolik do minör gamı : C-D-Eb-F-G-A#-Bb-C /Elolik la minör:A-B-C-D-E-F-G-A
Bir dizinin 1.ya da 8.sesten önce gelen ve dizinin 7.sesi olan sese"yeden"denir.Yeden ses yürüyücü bir özellikte olup durağa-eksene yani dizinin tonik(anases)ğine ulaşma isteği uyandırır.Majör dizilerde 7.basamakla 8.basamak arası yani yeden ile durağın arası yarım sestir.Bu da yedme etkisini arttırmaktadır.Ancak eloik minörde bu aralık (7.-8. ses)tam ses olduğu için yedme etkisi azalmaktadır.Minör dizlerde de majör dizilerde olduğu gibi güçlü bir yeden etkisi verme ihtiyacı 14.yüzyılın sonunda başlamıştır.ve böylece elolik minörün 7.basamağı yarım ses tizleştirilerek bir yeden etkisi yakalnmış ve bu da yeni bir minör dizisi oluşturmuştur.Bu da ARMONİK MİNÖRDÜR.(1tam,1yarım,2tam,1yarım,1,5tam,1 yarım)
ARMONİK LA MİNÖR : A-B-C-D-E-F-G#-A
Ancak bu da sorunu tam olarak çözmemiştir.Her ne kadar eloik minörün 7.sesi yarım ses tizleştirilmiş ve güçli bir yeden etkisi elde edilmişse de 6. -7. derece arasındaki 1,5 ton büyüklüğündeki aralık yeni bir sorun oluşturmuştur.Doğu müzik türlerinde kullanılan 1,5 tonluk aralık(Hicaz makamını hatırlayınız.Ör :Mi hicazda F--G# aralığı)batı müziğinde pek kullanılamaz.
İşte bu 1.5 tonluk aralığı ortadan kaldırmak için 6.basamak da yarım ton tizleştirilerek aralık 1 tona indirilmiş ve böylece adı MELODİK MİNÖR olan yeni bir dizi elde edilmiştir.
Kalıbı : 1 tam,1 yarım,4 tam,1 yarımdır.
MELODİK LA MİNÖR : A-B-C-D-E-F#-G#-A
elimden geldiğince açık anlatmaya çalıştım.Umarım bilmeyen arkadaşlar için bir faydası olur.