Keeyfi müzik adli forumda damperr nickli bir abinin yazmis oldugu bu yazida bir aranjor icin adim adim sarki yapimi anlatiliyor. Mix, mastering gibi temel olaylar adim adim ve eglenceli bir bicimde isleniyor. Bilmeyenler icin ogretici, bilenler icinse eglenceli bir okuma olmasi dilegiyle alintiyi yapiyorum:
şimdiiii..benim kullandığım program ve pluginleri sıralayayım önce..bunlar mixing ve Mastering olaylarında kullanılan şeyler..
-blue cat audio full pack -izotope ozone 4 -izotope alloy -izotope RX -24 bit kayıt yapabilecek bi wave editör programı..
squencer olarak da cubase sx3 kullanıyorum.
gelelim mevzumuzaaa.. diyelim ki sıfırdan bi şarkı yapıyosun. başlamadan önce aklının köşesinde tutman gereken bi kaç altın kural var. 1- kullanacağın sesler mümkün olduğu kadar net,pürüzsüz,dB olarak orta seviyede olmalı.yani ne çok düşük ne çok yüksek ses seviyesine sahip olmalı. 2- ileriye dönük bişeyler düşünüyosan ve ses kalitesi arıyosan projen mutlaka en az 24 bit 48000 Hz olmalı.. 3- yaptığın müzik tarzına göre değişmekle birlikte mümkün olduğu kadar canlı enstruman kullanmalısın..yani sen kaydetmelisin..ve kayıtlarının tamamı da projenle aynı özellikte yani 24 bit 48000 Hz olmalı.neden vsti deil? çünkü kullanılan bi çok vsti 16 bit kaydedilmekte.çok kaliteli ve 40-60-80 Gb library sahibi vsti'leri inceleme fırsatım olmadı ama %80 oranında vsti'lerdeki sample sesler 16bit 'tir.o sebeple canlı kayıt gibi olmaz. 4- Bu da bu işin altın kuralı : "yanlış mix,mastering'den döner"..Bu ne demek.mastering sırasında EQ ayarlarken herhangi bi frekansı 2-3dB'den daha fazla arttırman ya da azaltman gerekiyosa yeniden mix etmek ve bu işi mixajda gerekli enstrumanlardan yapmalısın.aksi halde sonuç hiç de iyi olmaz. 5- projen bittiğinde ne olarak saklayacaksın buna karar vermelisin..yani müzik cd'sine mi çekecen,mp3 olarak mı cd'ye çekecen yoksa kasede mi kaydedecen..bu karar senin mastering sırasında üst dB limitini belirleyecek olaydır.
bunları aklının bi köşesine yazıp gerekli kararlarını verdikten sonraa başlıyosun sequencer programında müziğini yapmayaaa.sırayla ve bölümler halinde anlatıyorum..
Hazırlık ve Başlangıç Bölümü: 1 - ilk önce parçanın temposunu ve ölçüsünü tayin edeceksin..nasıl yaparsın..bi midi kanalı ve basit bi ritm partisyonuyla..basitten kastım sadece bi kick ve ya kick+snare.eğer özel bi ritmin yoksa tavsiyem sadece kick yeterlidir. bunu yaptıktan sonra bu ritmle birlikte şarkıyı bi söylersin ve bu sırada tempoyu da tayin etmiş olursun..tempo tayininde olmasını istediğin tempoyu deil şarkıyı rahat söyleyebildiğin tempoyu seçersin.çünkü söylerken zorlandığın bi tempo hem seni hem dinleyeni yorar.. 2 - canlı çalacağın enstrumanlar arasında ritm gitar,bass tarzı enstrumanlar varsa sıra bunları kaydetmeye gelir. bunların her ikisi de 24 bit 48000 Hz ve MONO kaydedilir. kaydın -25 ve ya -30 dB civarında olması ve dip gürültünün sıfır ya da minimum olması idealdir. kayıtları wave editör programında almak daha hayırlı olur çünkü bu işi stüdyo ortamında yapmıyosan mutlaka dip gürültü mevcuttur. 3 - sıra geldi kaydını yaptığın seslerden dip gürültüyü temizlemeye..dip gürültünün esprisi şudur; dip gürültü -55 dB ve altında olmalıdır.kaydettiğin sesi izotope Rx'de açarsın. dip gürültüyü mevcut haliyle orjinal sesi bozmadan kabaca bi alırsın..bu programda sadece gürültüyü dinleyebilme opsiyonu da olduğundan orjinal sesi ne kadar yıprattığını farkedebilirsin.dolayısıyla noise ayarı yaparken gitarın ya da bassın sesini hiç duymayacağın şekilde ayar yapmalısın. gürültüyü bi kerede almak çok sğlıklı bi yöntem deildir.dolayısıyla önce kabaca alırsın ve aynı işlemi bi kaç kez tekrarlarsın yeni ayarlarla..böölece orjinal sesi minimum seviyede tahrib edersin.dip gürültüyü aldığını düşündükten sonra aynı kaydı, max ses seviyesi olarak -0.5 ile -1 dB arasında kalacak şekilde gain edersin..örneğin senin orjinal kaydın pik olarak -20 dB'e ulaşıyo. -1'e ne ister 19dB..gain ayarında 19 dB yaparsın. ama bu gain değerini unutma çünkü tekrar geri çekeceksin. bu gain edilmiş haliyle dip gürültüyü tekrar kontrol edersin ve gerekirse tekrar filitrelersin.bunu yaptıktan sonra ne kadar gain verdiysen aynı gain değeriyle ama (-) olarak sesi tekrar ilk haline getirirsin.böölece sıfıra yakın dip gürültün olur. 4 - ritm kısmını oluşturan ve canlı kaydettiğin sesleri midi olarak yaptığın basit ritm track'a göre yine mono olarak yerleştir.bu işlemi yaparken artık parçanın gidişatı da oluşmuş olur. yani nerelerde ataklar nerelerde duraklar olacak.nerelerde ziller girecek nerelerde back vokaller ve ya efektler olacak,bunlar hep kafanda oluşur. dolayısıyla ritm gitarlar ve bass partisyonlarını buna göre dizersin. eğer bunları canlı kaydetmemişsen bi vsti kullanıyosan da vokali ve soluyu oturtman için yine bunlara öncelik vermelisin.bunlardan biri diğerine göre mutlaka daha baskın ve parçada daha belirleyicidir.dolayısıyla vsti olarak yapıyosan belirleyici olanı otomasyonuyla birlikte bitirirsin. 5 - ritm bölümü kabaca bittiğine göre artık vokali kaydetme zamanıdır. vokal de 24 bit 48000 Hz ve mono kaydedilir. vokal kaydı sırasında mikrofonda bi filitre kullanmak her zaman iyidir.ve sözleri söylerken de "s,ş,p,ç" gibi harfleri söylerken mümkün olduğu kadar dikkat edilir kiii ne kadar deesser de kullansan senin dikkat ettiğin kadar etki sağlamayacaktır sana ilerde..vokal kaydı sırasında kaydı yaptığın odanın akustiği çok önemlidir. kayıt sırasında farkında olmadan odanın akustiğini de kaydedebilirsin kiii bu ilerde başına iş açacaktır..ses uzaktan geliyomuş gibi olur..bu sebeple odada perde vs olması iyidir. ama amatör kayıtlarda şööle bi yöntem de uygulayabilirsin..uzaktaki birine bağırırken iki elini ağzının etrafına götürürsün ve sesin direk ileri gitmesine yardımcı olursun ya..aynı yöntemi burda uygulayabilirsin..ama bu sırada burun delikerlini kapatmamaya dikkat et çünkü ördek vaklamasına benzer bi tonda vokal hiç hoş olmaz vokal kaydı sırasında ağız mikrofondan max 20 cm uzakta ve mikrofonun ortasından yaklaşık 5-6 cm sağda ya da solda olmalı..eğer parçanın belli bi yerinde vokal çıkışa geçiyosa bu 5-6 cm mesafe 10 cm'e kadar çıkarılarak denge sağlanabilir. vokal kaydı da yine -25 ve -30 dB civarında olmalı..bu arada kaydı müziği dinlerken yaptığından bi şekilde vokal kaydına bunların girmemesi için kulakığından gelen sesi mümkün olduğu kadar (ama senin ritm kaçırmana sebep olacak kadar deil) kısmalısın vokal kaydı bittikten sonra da 3.sırada anlattığım olayın aynısını uygulayıp dip gürültüyü yok edersin. 6 - vokal kaydı tamamlandığına göre vokali projeye mono olarak yerleştirirsin. sıradan bi yerleştirme deil tabi..yani ritm bölümündeki gitarı ve bass'ı tamamen bitirdiğin için vokali de tamamen yerleştirmen gerekir. 7 - şimdi sıra geldi parçayı süslemeye yani diğer enstrumanlara..öncelikle artık davulları yani ritm bölümünün ana kısmını oluşturmalısın..ki çoğu kişinin bunu canlı yapma imkanı yok..dolayısıyla parçanın tarzına uygun olan bi drum kit ile atak bölümleri ziller vs herşey dahil olarak bi bitir.sonra diğer enstrumanlara geç.burda işin içine teknik giriyo artık..şööle ki, şarkıda önemli olan şey vokal..dolayısıyla vokalin net duyulması,boğulmaması,kelimelerin gümbürtüye gitmemesi gerekir.dolayısıyla vokalin frekans ağırlığını bi saptamak gerekir.bu noktada spectrum analyzer devreye giriyo..şu ana kadar hiç bişeye efekt vs koymadık..dolayısıyla herşey yalın halde..ana ses çıkışına insert efect olarak blue cat audio freqanalyzepro'yu bi yerleştirirsin.vokal kanalını solo olarak çalarken değerleri gözlersin..kayıt hangi frekans aralığında..bu ne işine yarayacak? bu sana diğer enstrumanları seçmende fayda sağlayacak..çünkü kimse karma karışık gürültüye benzer bi müzik dinlemek ve bu müzikten sözleri duymak için çabalamaktan hoşlamaz. 8 - koyacağın her enstruman için o kanalı solo yaparak frekansları kontrol edersin.her ne kadar daha sonra hepsini EQ ile ayarlayacak olsan da belli bi bölgedeki yığılmayı almak için hep aynı yerleri kısman o enstrumanların sesini bozar..dolayısıyla vokalden farklı frekanslara sahip sesleri bulman önemli..bunlar yardımcı enstruman niteliğinde olduğundan ve parçada baskın olmadıklarından canlı kaydedeceksen 24 bit 48kHz Stereo kaydedilir. 9 - alt yapıdaki diğer enstrumanları da yerleştirdik,gerekli olanları daha önce anlattığım yöntemle kaydettik ve projeye yerleştirdiiik..sıra geldi solo enstrumana..şimdi burda karar verilmesi gereken bi kaç şey var. solo enstruman parçanın her hangi bi yerinde vokalle birlikte olacak mı? ve ya back vokallerler birlikte olacak mı? parçanın her melodi çalan ya da solo atılacak kısmında aynı enstruman mı kullanılacak ya da farklı enstruman mı seçilecek? bunların her biri için farklı bi uygulama yapmak gerekir. adım adım gidelim..parçanın hiç biyerinde vokal ve solo enstruman karşılaşmıyosa ve solo enstrumanın girdiği yerde parçanın genelinde olmayan başka bi ses işin içine girmiyosa yani parça rutin devam ederken solo enstruman sokulacaksa işe,solo enstrumanın vokalin sesine benzer frekanslarda olmasında parça bütünlüğü açısından fayda var..böylece ekstra şeyler yapıp solo enstrumanı öne çıkarmaya çalışmana gerek kalmaz.vokalle solo biyerde karşılaşıyolarsa burda solonun vokalle ne kadar benzeştiği önemli..çoğu frekansı ortak kullanıyolarsa bi EQ koyulup (şu aşamada deil ama mixing sırasında) ortak frekansları ayarlayıp otomasyonla, karşılaşan bölümlerde EQ yavaşça devreye sokulup diğer kısımlarda devreden çıkarılabilir.ya da aynı şekilde EQ yerine küçük bi delay ya da reverb otomasyonu koyulabilir.ve ya karşılaşılan bölümlerde enstruman değiştirilebilir.. başka bi alternatif dee vokalle alakası olmayan bi frekansta bi enstruman koyup, vokale yakın frekansa sahip ve sadece solo bölümlerde girecek yardımcı bi enstruman kullanmak..ki bu ekstra bi partisyon demek..ama yapılabilir.. 10 - solo enstrumanı da projeye vsti ya da canlı kayıtla ekledikten sonra sıra back vokallere geldi..bunları da sadece vokal kanalı ve ritm bölümünden bi enstrumanla ki genelde ritm gitarla yapılır,kaydet. "birlikte" derken sadece bunları dinleyerek demek istedim.bunlar da yine mono ve 24 bit 48kHz olacak tabiki.. 11 - back vokalleri de kaydettik ve projeye eklediiik..şimdi canlı kaydettiğin ve projeye yerleştirdiğin kanallarda mutlaka kesip yerdeğiştirme vs uygulamışsındır. bunların aralarında boşluk kalmayacak şekilde uzat ve birbirine yapıştır.daha sonra her kanal için ayrı ayrı tüm bölümleri seçip "cross fade" yap.böölece parça geçişlerinde olacak çıtırdama tarzı sesler oluşmaz ve ya minimuma düşer..Bu kısım bööle bitmiş oluyo..
Premix : (bu bölüm için "save as" yapıp yeni isimli bi proje olarak kaydet) 1 - işe başlarken seçtiğin belirleyici ritm enstrumanını solo olarak çalarsın.(örneğin ritm gitar) bu sırada kulağını tırmalamayacak şekilde ve diğer enstrumanların+vokalin seslerini de kafanda hayal ederek ses seviyesini ayarla..bu işin mihenk taşı yani başlangıç noktası..bu senin fix noktan olacak dolayısıyla burda yanlış yapman bundan sonra yapacağın herşeyi tekrar yapman anl***** gelir..Diğer tüm enstrumanları bununla karşılaştıracağın için buna bi isim verelim mesela "Ana Ses" diyelim..ilerde çok kullanacam çünkü bu lafı..ana ses solo çalarken bi taraftan ses seviyesini kontrol et..clipping tabir edilen ve programlarda 0 dB'lin üzeri olarak gösterilen bölüme asla çıkmamalı. 2 - sıra geldi bass'a..ana ses çalarken bass kanalını da açıp bass'ın da ses seviyesini kabaca ayarla..sonra ana sesi kapat ve bass'ı solo dinlerken ses seviyesini kontrol et clipping olmasın. clipping varsa ya sesi yanlış ayarlamışsındır ya da vsti ise ordan ayarlaman,canlı kaydettiysen kaydı tekrar yapman gerekiyo demektir. 3 - bass ve ana ses tamam sıra geldi davullara..ana ses solo iken davulları aç. ses seviyelerini ayarla.burda vsti'den ayar yaparken seslerin bozulmadığından ve detayların kaybolmadığından emin ol..bu noktada hangi kısımları ayrı kaydetmen gerektiğine de karar vermiş olacaksın.tabiki belli kurallar çerçevesinde..şööle ki;bi kere kick mono kaydedilmesi her zaman faydalı..dolayısıyla onu ayırmalısın. burda karar snare,toms ve ziller için olmalı..vsti'den ayarlamana rağmen sesleri oturtamadıysan gerekli gördüklerini de ayıracaksın demektir. nasıl yapacan? davul kanalını dublicate ederek kaç bölüme ayıracaksan o kadar kopyalayacan.her kanala gerekli isimleri verdikten sonra midi olarak o kanala ait olmayan sesleri silecen..dolayısıyla aynı vsti'den beslenen ama ayrı ayrı kanalların olacak.ve tabi buna ek olarak yapabiliyosan vsti'den de bu sesleri ayrı kanallara yönlendirecen çünkü ordan kısıp açacan artık. şimdi..vsti'de ayarları eski haline getirip o ayırdığın kanallardan kickle başlayarak ayar yapıcan..ve hala kaba ayardayız unutma..ana ses solo çalarken kick kanalını aç ve ses seviyesini ayarla..bundan sonra ana sesi kapa bassı aç ve kontrol et. ikisinde de seviye olarak sıkıntı yoksa kick kanalını solo yapıp clipping var mı diye kontrol et..clipping varsa bunu vsti'den ayarla, kanaldan sesi kısman bişey ifade etmez çünkü..şimdi tekrar ana ses ve bassla kontrol et..bunlarla uyumlu deilse..sönük kalıyosa demekki ana sesi yanlış ayarlamışsın..hayırlı olsun,baştan başla yok eğer tamamsaa davullar için ana ses ve bassla işin bitmiş demektir. kick solo iken diğer davul kanallarını da mixerden ayarla ve her kanal için clipping'i solo çalarken kontrol et,gerekli olanları vsti'den kıs ama açman gerekenleri kesinlikle kanaldan aç ayarı hoşuna gitmeyen bi ses olursa onun için de ayrı bi kanal aç böölece daha bi kontrol altına almış olursun.. tüm davul kanallarını birbiriyle uyumlu hale getirdikten sonra ana ses ve bass'la kontrol et tekrar..bunlar kaba ayar unutma..yani çok ince ayar yapmana gerek yok.burda sadece ilerde başına bela olacak şeyleri önlemeye çalışıyosun.. 4 - davullar da hallolduktan sonra vokal kanalları hariç tüm diğer kanallar için aynı işlemi yap.en sonunda da yine vokaller hariç bi dinle..çok küçük ayar ihtiyaçları varsa ööle bırak çünkü bu henüz pre mix. kulak tırmalayanları tekrar ayarla.."tamamdır" diyene kadar.. 5 - sıra geldi vokallereee.. davul kanalları hariç diğer herşeyi kapat. şimdi vokallerde "time stretch" denen olayla küçük ritm kaçıklıklarını ayarlayacaksın. çok aşırı uzatma ya da kısaltmalardan kaçınmak gerekir çünkü bunlar sesi "termolo" denen biçime sokar.yani aynı notayı saniyede 30-40 kere çalıyomuşsun gibi makinalı tüfek efekti oluşur.bööle durumlar varsa o kısmı yeniden kaydetmelisin demektir..tabi aynı işlemi canlı kaydettiğin diğer kanallara yani enstrumanlara da uygulayabilirsin. 6 - şimdi geldi sıra pik kontrolüne.. bunu canlı kayıt ettiğin kanallarda uygulayacan çünkü zaten bu kanallar hep projende olacak dolayısıyla vokaller ve time stretch uyguladıkların hariç yeniden mixdown etmeyecen.şimdii kayıt sırasında ya da "cross fade" yaptığın bölümlerde kulağın duymadığı pik oluşuyomu ona bakacaz. bunu hassas yapmak istiyosan yöntem şu..projenin ana çıkış kanalına insert olarak spektrum analyzer koymuştuk ya hani..ondan önceye bi tane hall reverb koyuyosun..ya da büyük hacimli bi reverb. sonra spectrum analyzer'ı açıp canlı kaydettiğin her kanalı hem dinleyip hem izliyosun..pik noktaları varsa ve bu pikler parçaların birleştiği yerlerdeyse cross fade'i arttırıyosun..yok eğer kaydın ortasındaysa (cubase sx3 için söylüyorum) o kısmın üstüne çift tıkladığında açılan wave editörden "draw tool" ile bozuk kısmı düzeltebilirsin..ama çok dikkatli olmak lazım kaydı bozmamak için. 7 - bu işlemler bittikten sonra ana çıkış kanalındaki reverb'i kaldırıyoruz..
Mixdown : 1 - öncelikle her kanal için , kanalda bulunan her faklı parçayı (bölümü) farklı isimlendiriyoruz. hatta rengini değiştiriyoruz..bu mixdown sırasında bişeyden iki tane kayıt etmeyi ya da parça unutmayı önler.. 2 - tüm mixdownlar için altın kural : mutlaka tam ölçüde başlayıp tam ölçüde bitmeli..yoksa tekrar tekrar hepsini düzgün yerlere gelecek şekilde manual ayarlamak gerekir kii uğraştırır..o yüzden tam ölçüden başlarsan 10 dakkada bütün herşeyi olması gereken yere otutursun. 3 - altın kuralı kafamızda her zaman tutarak vsti'lerle başlıyoruz. burda hangisini önce yaptığının bi önemi yok..fakat dikkat edilmesi gereken bi kaç şey var vsti mixdownla ilgili.. özellikle o kanalın ilk sesi yani vsti'nin devreye girdiği ses her zaman farklıdır.yani diyelim ki bi piyano sesi var.ritm gitardan sonra giriyo ve iki ölçü aynı şeyi çalıyo..dolayısıyla iki parça da birbiriyle aynı..fakat mixdown ettiğinde bunun ööle olmadığını anlarsın..bitiş sesi de farklıdır.. dolayısıyla mixdown yaparken o enstrumanın ilk devreye girdiği kısmı ve devreden çıkış kısmını ayrı mixdown etmek gerekir..ortada kalan parçalar da bi önceki ve bi sonraki parçaların en az 1'er ölçüsüyle birlikte mixdown edilir. böylece doğallık çok kaybolmaz..tabi "benim hardiskim yeter kardeşim" diyen varsa bütün kanalı komple tek parça mixdown yapar..o daha idealdir tabiki..neyse parçalı olarak mixdown edenler de bu şekilde yapmalı özellkle stereo kayıt yapılacaksa..başlıyoruz mixdown'a..her biri 24bit 48kHz olacak bi kere..her ne kadar vsti'ler 16 bit olsa da... ritm gitarlar , bass ve kick mono , diğerleri stereo mixdown ediyoruz. (vokallere daha gelmedik..) burda bi durum daha var.. eğer davul bölümündeki tom sesler ve ya crash'ler akustik duruma göre ayarlandıysa yani bi bateristin oturuş pozisyonuna göre ayarlanmışsa (EZ Drummerdaki gib) ya da aynı kanal içinde sağdan ayrı soldan ayrı ses geliyosa onları da stereo kaydetmek daha doğal sonuç verir. aksi durumda tom ve crash'leri de mono kayıt edebilirsin.. 4 - vsti'ler bittikten sonra canlı kaydettiğimiz (vokaller dahil) ve time stretch uyguladığımız tüm kanalları da tekrar mixdown ediyoruz. bunları da ister parçalı ister tek parça olarak mixdown edebilirsin..
Mixing : (bu bölüm için de projeyi farklı isimle yeniden kaydetmekte fayda var geri dönüş kolaylığı için) 1 - mixdown ettiğimiz herşeyi olması gereken yerlere yeni audio kanallar açarak yerleştiriyoruz. mono kayıt aldıklarımız için mono,stereo kaydettiklerimiz için stereo kanallar açarak tabiki.. 2 - koyduğumuz her farklı parçanın rengini farklı yaparsak müdahale ve takip kolaylığı olur.. 3 - tüm parçaların yerlerinden emin olduktan sonra tüm vsti kanallarını,vsti enstrumanları , midi kanallarını,canlı kaydedip time stretch uygulayıp yeniden mixdown ettiğimiz kanalları komple silip kaydediyoruz projeyi..parçalı mixdown yapıldıysa yine bi cross fade işlemi uyguluyoruz tüm kanallara 4 - şimdi geldik işin ince kısmınaaa..parçalarımız zaten premixten geçti..yani ööle aşırı bi ses seviye ayarı vs. yapmayacaz.. bu aşamada öncelik,enstrumanların aslında kullanmadığı ama yine de spektrumda görünen sesleri temizlemek. bu neden önemli..bi çok enstruman var projemizde..farklı farklı frekanslardalar. örneğin bi synth sesin belli bi frekans altındaki artık seslerinin gidip bass'ın sesini bozmasını engellemek gerekir..bu bize ses temizliği ve netliği sağlar. 5 - ana kanala koyduğumuz spectrum analyzer'ı açıyoruz yine..her kanalı solo çalarken frekansları gözlüyoruz.. nerelerde açlak seviyede sesler var..burada bahsettiğim dar aralıklar deil..geniş aralıklar.. dolayısıyla "aa burda pik yapıyo" tarzında bi yaklaşıma girmek yanlış.. örneğin bi zil sesine bakıyosun..diyelim ki close hihat..400-500 Hz altında da bi sürü ses görürsün bunda..ama kullanılıyo mu??? hayır..şimdii naapacaz..o izlediğimiz kanala insert olarak bi filitre koyuyoruz.(cubase sx3 için filter->Q mesela)..kanal çalarken gereksiz olduğunu düşündüğümüz bölgeye bu filitreyi uyguluyoruz.bazen orta frekanslar bazen düşük ve ya yüksek frekanslar olabilir..düşük frekanslar için low cut,yüksekler için hi cut uyguluyoruz..bu sırada sesi dinlediğimiz için seste bozulma ve ya değişim varsa gerekli ayarlamaları yapıp bozulma ve değişim olmayacak şekilde filitreliyoruz.örneğin çoğu synth seste hem low cut hem high cut uygularsın.. 6 - şimdi seslerimizi temizlediiik..sıra geldi tonlamaya..tonlama için farklı yöntemler uygulanabilir..eğer kullanacağımız sese başka efektler de kullanacaksak (mesela tube,tape saturation,compression vs) bunları tek bi pluginle hallederken tonlama da yapılabilir..ama yok sadece tonlama yapılacaksa ilgili kanalın kendi EQ'sundan da rahatlıkla yaparsın..ama hemen hemen hiç bi kanal compresser uygulanmadan bırakılmaz..dolayısıyla bi multi plugin'de fayda var. 7 - Mixing altın kural : şarkının dinamiklerini bozma..bu ne demek..yabancıların "loudness war" diye tabir ettiği iyiymiş gibi duran ama aslında gürültüyü andıran hale getirme sakın demek.örnek veriyorum ki bu örnek geçen izlediğim bi video'da da verilmiş..dire straits grubunun "money for nothing" adlı şarkısı 1986'da kaydedilmiş..2005 yılında Re-Mastered yapılmış..fakat dağlar kadar fark var. 86 kaydını dinlerken müzik insanı yormuyo,tüm enstrumanları net ve tüm dinamik hareketleri duyabiliyosun..ama 2005 versiyonunda tam bi kafa ütülemeye dönmüş.gitarlarda ses dinamik deil vs..müzik dediğin insanı yormaz,zevkle dinlenen bişeydir..he diyen varsa ki "ben kafamın ütülenmesinden hoşlanıyorum" gidip bi kız arkadaş edinsin,o kız o işi layığıyla yapar zaten.. müziği rezil etmenin alemi yok işte mixing ve mastering olaylarında altın kural bu..bu kuralı ne bozar?? compresser ve maximizer pluginlerin haddinden fazla uygulanması..bundan kaçınmakta fayda var.. 8 - altın kuralı aklımızda tutarak işe başlıyoruz. yine ana sesimizi açtık. (eğer uygulanmışsa Q filter'dan sonra) insert kısmına izotope alloy ekledik..bu pluginde eq (ki 8 noktadan ve istediğin frekansta ayar yapabiliyosun) , compresser,deesser,harmonizer gibi şeyler mevcut..ayrıca kendi presetleri var..dolayısıyla bunlara da hap çözüm olarak başvurulabilir ama ben pek kullanmam..kendim yapmayı tercih ederim..ayrıca bu pluginlerin uygulanış sıralarını da değiştirebiliyosun..dolayısıyla çok esnek bişey..şimdi bu aletten EQ ile enstrumanımızı tonluyoruz. bu tonlama için öncelikle kafanda o enstruman için bi ton hayal etmiş olmalısın.."bi deniim bakiim" diyerek yaptığın şeyi emin ol güzel olmaz..tonu yakalamak için varsa tecrübenden küt diye bilirsin zaten hangi frekansa naapacağını ama yoksa o tecrübe şunu yap ; noktalardan birinin Q değerini 4-5 civarına getir..o noktayı sonuna kadar aç ve gezin frekanslarda..doğru yeri bulursun ve orayı istediğin gibi ayarlasın..bu ayarlar sırasında her ne kadar filitre koymuş olsak da yine 15-20 Hz civarına low cut uygula..şimdi aynı pluginde dynamics bölümü var..bu bölümde bi multiband compresser bulunuyo..multiband olmadan da kullanabilirsin tabi ama multiband her zaman daha kaliteli sonuç verir..burdan naapıyosun..öncelikle kanal çalarken ses seviyesini çok dikkatli şekilde izle..burda baktığımız şey zaman zaman yükselip alçalan ses seviyesi deil..pik noktalar..örneğin partisyon çalarken -20 dB ve -40 dB arasında yumuşak geçişler var diyelim..bazen de pik olarak -15 lere - 10 lara geliyo diyelim..bu gayet normal ve güzel dinamiği olan bi durum..tutup "benim bunu -25 lerde sırınlarmam lazım" düşüncesi çok yanlış ki bu altın kurala ters ve loudness war tabirinin çıkış notkası..yani sesi açabilmek için hacim yaratmak yanlış..pik noktası arıyoruz..bu ne demek..deminki örnekte -30 dB'den bi anda -5 dB'li görüp tekar -20 dB'le düşen bölge arıyoruz demek..bööle bişey varsa multiband compresser'den önce her bandı ayrı ayrı kontrol ediyosun..hangi frekans aralığında bunu yapıyosa compresser'ı o bölgeye yani banda uyguluyoruz.bunu yaparken de çok yüksek oranlar kullanmıyoruz. yani ratio değerini tutup 10:1 gibi bişey yaparsan sesi bozarsın (yanlış treshold değeri girersen tabi)..yapılacak şey şu..öncelikle bu bi pik olduğu için atak zamanını (attack time değeri) küçük bi değere ayarlıyoruz..parçanın ritmine ve o enstrumandaki pik değerlerinin sıklığına göre bunu daha da düşürebilirsin..bi de bu kontrolü ne zaman devre dışı bırakacaz (release time değeri) bu değeri çok uzun tutarsan hem cpu'yu yorarsın hem de sesin dinamiği yine bozulur.. yine parça ritmi ve pik sıklığına göre 20 ms-100ms arası bi değer normaldir..peki hangi değerden üstünü törpüleyecez? (treshold değeri) sesin pik olmadan normal seyir sırasında çıktığı en üst noktadan başlarsın.ratio değerini de 2:1 gibi bi değer yaparsın.burda yapacağın şey piki komple kaldırmak deil..kontrol altına almak..yani bu örneğimizde ses -20dB'ye düşüyodu pikten sonra..bu piki -5 dB'den -15dB'e düşürsek dinamiği bozmayız. bu değeri yakalamak için treshhold ve ratio değerleriyle küçük küçük oynayarak bunu yakalıyoruz..bu işlemi her band için yapıyoruz.. 9 - şimdi sıra geldi gruplama ve layering olayına..burda hangi kanallara ne tarz efektler verecez..hangi sesleri nelerle gruplayacaz..buna karar veriyoruz. örneğin parçada bi arpej gitar var ve şarkıda biraz romantik bi ortam yaratsın istiyosun kaydın da mono ..buna bol delay vermeyi düşünüyosun vs..bööle bişey yapacaksan bu kanalı hemen dublicate ile çoğaltıyosun..peki kaç tane?? ne yapmak istediğine bağlı..gitar net ve belirgin duyulsun ama efektler de desteklesin diyosan 3 tane..yok efect ile birlikteyse örneğin çok uzakta biri çalıyomuş gibi duyulsun diyosan 2 tane...yani bu biraz senin ne yapmak istedğinle alakalı..neyse konuya dönelim..bu tarz kanalları çoğaltın ya da drum'ları tek yerden kontrol edecen vs bunların her biri için birer stereo group channel açıp yönlendirmeleri yapıyosun..bu dediğim olaya vokaller ve back vokaller de dahildir..fakat vokallerde daha karmaşık bi gruplama daha çok iş görür..şöyle ki lead vokal ve back vokal olarak iki ana grubun var..bi kere bunları ayırman lazım..sonra lead vokalin kendi içinde bi gruplaması var..bi duyulan yani önde olan bi de özel efect vs içeren kısımları..bunları da ayrı ayrı gurplayıp sonra "lead vokal" adııyla belki tek bi kanala yönlendirmek. burda genel olarak yapılacak şey kanalın birini tam sağa birini tam sola yatırmak..3 kanal yaptıysan 3. ortada olacak..4 yaptıysan 1 tam sağ,2 tam sol,3 %60 sağ,4 %60 sol..vs..bunları deneyerek ve ya zamanla kendine tarz edinerek oluşturursun.. 10 - geldik efect bölümüneee..şimdi burda da bi karar vermek gerekiyo..kanalların ortak kullandığı efektler olacak mı? ve bu efektlerin değerleri aynı mı olacak? örneğin arpej gitara delay verecen..ve geniş bi delay olacak.ama vokale de delay verecen..tutup send efect bölümüne koyarsan başın belaya girer..çünkü vokalde o tarz geniş delay kullanmazsın..şarkıyı dinlerken sözlerin arkasından 2-3 sn önce söylenmiş sözleri tekrar tekrar duymayı kim ister ki? belki back vokallerde ve bazı bölümlerde ama kesinlikle lead vokalde deil..dolayısıyla bunlara karar vermelisin..bunu tektek kanallara düşündüğün efetkleri koyup deneyip kaldırıp diğerlerine geçerek yapabileceğin gibi tecrübeyle de edinmiş olabilirsin..ortak kullanılacaklar için send efect tek kullanılacak için her kanala insert efect olarak efetleri yerleştir.bu arada bi tavsiye ve uyarı ; çok reverb kullanmak hem cpu'yu bitirir hem de sesi boğar,mastering kısmında baş edemezsin sonra..hadi bi tiyo daha vereyim.lead vokalin efekt kanalları var ya? hani kopyalayarak elde ettiğin. onlara bi send efectle reverb ve ya delay vereceksin..sonra bu efect kanalına bi harmonizer uygula..tadından yenmez bööle alttan alttan gelir..bunu bi deneyin..neyse konuya dönelim..efect verirken mutlaka kanalları solo dinleyerek yapın yapacağınızı..diğer sesler hem sizi yorar hem de doğru şeyler yapmanızı engelleyebilir..çünkü unutmayın saatlerdir aynı şeyleri dinleyip duruyosunuz..kulak alışıyo..bu sefer kurcalayıp sesi arttırmaya çalışıyosun..halbuki aslında alakası yok.. 11 - şimdi dinlenme vakti..projeyi kaydedip bi 10-15 dakka belki yarım saat kafa dinliyosunuz..tv yok,müzik yok..hiç bişey duymadan..kafanız da kulaklarınız da bi yerine geliyo.. sonra tekrar geliyosunuz iş başına ve dinliyosunuz baştan sona..diyeceksiniz ki "buna ne olmuş" çünkü muhtemelen bazı sesleri haddinden fazla duyuyo olacaksınız..hemen ses seviyelerini ayarlıyoruz.kulağımız yorulmadan..bakıyoruz ki parçanın biyerinde ayarladığın bişey diğer tarafında farklı bişey istiyo..demekki naapacaz??? not alacaz..kalemi kağıdı aldık..parçayı çalmaya başladık..çalarken not alıyoruz..örneğin "30-50 saniyeler arası ritm gitar çok cırlıyo", "15-70 sn arası ziller duyulmuyo" yazdık..kulak yorulmadan bunları not almakta fayda var.. notlar bittikten sonra bu notlara göre şarkıyı parçalara ayırıyoruz..ve her parça için markerlar ekliyoruz projemize..düzgün isimlendiriyoruz ki sonra anlayabilelim.. 12 - yine dinleniyoruz..bu dinlenmeler önemli. yanlış deil doğru işler yapmamız için..
Premastering : (bu bölüm için de farklı isimle kaydediyoruz) 1 - artık işin en ince kısmına geldik..frekans ayarlarıııı...bu noktada vokalle müziği ayrı düşünmekte fayda var..yoksa ya enstrumanların sesini deforme ederiz ya da vokalinkini..o sebeple ayrı düşünün.. tüm vokal kanallarını kapattık..sadece müziğimiz var..tonlanmış,ses seviyeleri ayarlanmış,gerekli yerlere otomasyonu koyulmuş vs..ana çıkış kanalındaki spectrum analyzer'ı açıyoruz tekrar..blue cat için konuşuyorum orda bi de output denen bi ekran var..bu ekrandan sadece müzik çalarken hangi saniyelerde hangi frekanslarda aşırı yükselmeler olduğunu ya da hangi seslerin düşük kaldığını görüyoruz..bu noktada dikkat edilecek şey yüksek olan kısımlarda komple şarkı mı yükseliyo yoksa belli bi enstruman mı buna sebep oluyo..bunu tecribeyle anlayabileceğimiz gibi yine blue cat'in multichannel spectrum analyzer'ı ile de yapabiliriz..bu olay bütün şarkıda sadece bi bölümde oluyosa dırekt o bölümde sesi kısarak da bişeyler yapılabilir.ama genele yayılmış bi durumsa her kanala koyduğumuz izotope alloy'dan bu olaya sebep olan enstrumanın EQ'sunda dar bi Q ile (8-12 arası olabilir) kısarak enstrumanın tonunu çok değiştirmeden taşları yerine oturtabiliriz..her enstrumanı tek tek izlemek bu noktada çok önemli..bu kısım bayaa sabır isteyen ve uzun süren bi kısım o sebeple sakin olmakta fayda var. hatta mümkünse bol bol dinlenerek yapın. burada amaç clipping noktalarını yakalamak deil..frekans bölge kontrolü yaparak hangi saniyelerde hangi frekanslarda üstüste binmeler var bunu bulmak ve bunları belli seviyelere getirmek..bu işlem, her frekansı aynı ses seviyesine getirmek deil.sadece bazı frekanslardaki aşırı yükselmelerin önlenmesi. 2 - sıra geldi clipping ve ya clippinge sebep olabilecek noktalara..halen vokallerimiz kapalı..e her kanala clipping kontrolü koyduk,neden clipping olsun ki?? bi sürü efect koyduk, bölgesel olarak kontrol de ettik ama bu clippingi kontrol ettik demek deil. bunun için ne yapıyoruz?? ana çıkış kanalına spectrum analyzer'dan önce izotope ozone 4 koyuyoruz. bu plugin Alloy'a çok benzemekle birlikte esasen mastering plugin'i. öncelikle send efect olarak koyduğumuz efectleri tek tek solo yaparak Ozone 4'ten pik ve ya clipping yapıp yapmadığına bakıyoruz. eğer pik ve ya clipping varsa yine solo yaptığımız efect kanalının insert bölümünün en sonuna izotope Alloy ekliyoruz ve multiband compresser ile pikleri ve clippingleri temizliyoruz..efectlerde çok hassas davranmaya gerek yok..sonuçta efect..direkt önde olan bişey deil. ama suyunu da çıkarmamak lazım hasas davranmayacam derken. her efect kanalına bunu yaptıktan sonra vokaller hariç şarkıyı tekrar pik ve clipping için gözden geçiriyoruz ozone 4 ile..hiç pik ya da clipping yoksa hallolmuş demektir..hala varsa tek tek enstruman kanallarını solo yaparak clipping ya da ilerde clippinge sebep olabilecek pik yapan enstrumanları buluyoruz. tespit ettiğimiz enstrumanlardaki send efect ve ya insert efectleri çok küçük miktarlarda kısarak (kanalın kendisini deil,efectleri) pik ve clipping ihtimalini düşürüyoruz.. tekrar tekrar kontrol ediyoruz.. bu aşama önemli..çünkü clipping yapan bişey bozuluyo demektir..bozuk bi sesi kısarak clippingi önlemiş olmazsınız..cızırtılı bi sesi kısarak cızırtı yapmamasını sağlayamazsınız.dolayısıyla "kısayım biraz sesini" mantığı yanlıştır. 3 - şu anda herşey kontrol altında.sesler ayarlı,clippinge sebep olabilecek pik noktaları da traşlandı..şarkıyı komple vokallerler birlikte bi dinliyoruz. herşey tamamsa..şimdi mastering zamanı..projeyi kaydediyoruz. vokaller kapalıyken sadece müziği mixdown ediyoruz.sonra müziği ve back vokalleri kapatıp vokalleri mixdown ediyoruz.aynı şekilde tek olarak back vokalleri mixdown ediyoruz.bunlar 24 bit 48kHz stereo olacak.
Mastering : (bu bölüm için boş ve yeni proje açıyoruz.24 bit 48kHz) 1 - hemen 3 adet stereo audio kanal açıp isimlendiriyoruz..mixdown yaptığımız müzik,lead vokal ve back vokalleri ayrı kanallara olması gereken yerlere yerleştiriyoruz. 2 - bu kanalların her birine insert olarak bi Ozone 4 ekliyoruz. ana çıkış kanalımıza en sona yine blue cat spectrum analyzer ve onun hemen üstüne Ozone 4 ekliyoruz. 3 - müzik kanalındaki Ozone'dan EQ'yu açıyoruz..Ozone'da ki bi özellik de şu ister stereo ayar yapabilirsin istersen kanalları mid ve side olarak iki ayrı kanalmış gibi ayrı ayrı ayarlayabilirsin..mid/side olarak EQ'nun modunu değiştiriyoruz.buradaki ayarları nasıl anlatabilirim bilemiyorum..resim ekleyemediğim için anlatması çok zor..şöyle izah etmeye çalışayım. side olarak ayarladığın bölüm aslında çoğu efectin atıldığı bölüm..ve sen buna EQ uygulamış oluyosun..mid denen kısım da önde olan seslerin duyulduğu kısım buna da ayrı EQ uyguluyosun..böylece güzel bi denge oluşturuyosun..side EQ'da istediğin ayarı yapabilirsin şarkıdaki derinliği sağlamak için ama şu aşamadan sonra mid EQ'da 2-3 dB'den fazla bi ayar yapıyosan taaa başta söylediğim "yanlış mix masteringden döner" lafını yaşamış oluyosun..yani o lafla şu cümlem arasındaki herşeyi gözden geçirmen ya da baştan yapman gerekiyo demektir..neyse EQ ayarlarımızı yaptık. Bazı şeyleri değiştirdiğimiz için bi hemen gözle bi clipping ya da clipping risk kontrolü yapıyoruz..sorun varsa yine ozone 4 içinden multiband compresser'le çok küçük dokunuşlarla kontrolü sağlıyoruz. bu işlemlerin aynılarını lead vokal ve back vokaller için de yapıyoruz..fakat özellikle lead vokal kanalında mid EQ'da en düşük tahribatı yapmak sesi bozmamak açısından önemli.. 4 - şarkımızı komple bi dinliyoruz. müzik kanalının ses sesviyesine dokunmuyoruz..müzik sesine göre vokal ve back vokal ses seviyelerinde gerekiyosa küçük ayarlamalar yapabiliriz mixerden. 5 - şimdi sıra geldi son dokunuşa..Ana çıkıştaki ozone 4'ün plugin sıralamasında EQ'yu loudness mixerdan (yani maximizer) sonraya alıyoruz.yani önce açabiliyosak sesi açıcaz. maximizerda temel olarak 2 ayar var..biri input diğeri output..input ayarı sesi ne kadar açtığını,output da kaç dB'de tutacağını gösteriyo..bi de fark göstergesi vardır.kaç dB'lik sesi traşladığını gösterir..Bu değer için çoğu kişi 6-7 dB'der ama işte "loudness war" budur..aslında gerçekten düzgün ve kafa ütülemeyen bişey yapıyosan bu değer 0,2-0,3 dB farkı geçmemeli pikler hariç..pik değerleri içinse max.2 dB olmalı.. şimdi burda kaç dB'le limitlemen gerekir? taaa başta verdiğin kararla alakalı..nereye kaydedecen?? CD için -0,1 ile -0,2 dB arası, mp3 ve kaset için -1,1 ile -1,2 arası..limiti ayarladın.input değerini yavaş yavaş değiştirerek 0.2-0.3 dB farkı gördüğün anda bırak (bütün şarkıda bunu sağlamaya çalışma..anlık olarak görmen bile yeterli).pik değerinki fark da 2 dB'li geçmiyosa ayarın tamam demektir. 6 - yine ana çıkıştaki Ozone 4 'ten stereo EQ'yu devreye sokuyoruz ve EQ türünü de Digital olarak ayarlıyoruz. bunu ne için kullanacaz?? çok yüksek ve çok düşük frekansları kesmek için ve maximizerdan sonra kısmamız gereken frekanslar varsa bunlar için.. yine blue cat'i açtık..hangi frekanslarda artış var onları gördük. artış olan frekanslarda küçük Q'lar ile (yani geniş aralıkları kullanarak yumuşak etki ile) gerekli küçük ayarlamaları yapıyoruz..ki bu noktada 1-1,5 dB ayar max..hatta fazla bile.. 7 - son olarak da traşlama işlemi yapıyoruz.müzik CD'lerindeki şarkılara bakarsan 19500-20000 Hz den daha yüksek frekanslar bıçakla kesilmiş gibidir.EQ'yu da o yüzden digital yaptık zaten.son ayar noktamızı 20000 Hz ve en dar Q ile sonuna kadar indiriyoruz..projeyi kaydediyoruz..şarkı tamamdır.. yap mixdown olayını istediğin yerde dinle..
/